Hoe zijn waarderend leren en beoordelen te verbinden?

In de praktijk merk ik vaak dat mensen het lastig vinden om het waarderend perspectief overeind te houden binnen de context van een beoordeling. Of het nu gaat om cijfers, toetsen, visitaties, inspectiebezoeken, audits of beoordelingsgesprekken. Daar lijkt het waarderend leren op scherp te staan en niet altijd makkelijk te verbinden met zaken als waardering, intrinsieke motivatie en veranderbehoefte. Op FRIS! heb ik vier strategieën gedeeld over hoe je in mijn optiek met deze spanning om kan gaan.

Kort samengevat komt het erop neer dat je:

1. Niets verandert aan de norm zelf of de manier waarop er aan het behalen van de norm gewerkt wordt, maar wel nadenkt over de manier waarop je het behaalde niveau zo waarderend en leergericht mogelijk bespreekbaar maakt.
2. Niets verandert aan de norm zelf, maar in de manier waarop de gestelde norm behaald kan worden voldoende ruimte laat voor eenieder om de doelstelling te behalen vanuit talent, interesse en ervaring. 
3. Vanuit meer waarderende opvattingen over beoordelen tot een nieuwe norm komt die specifiek voor een bepaalde context geldt. We hebben vaak bewust of onbewust bepaalde vaste overtuigingen over hoe we tot een norm behoren te komen en waar de norm over zou moeten gaan. Op het moment dat je deze overtuigingen samen onderzoekt en waar gewenst met de mensen voor wie de norm geldt aanpast, ontstaat er eigenaarschap en ruimte.
4. De norm helemaal loslaat en nadenkt over andere manieren waarop je dezelfde onderliggende doelstellingen kunt behalen. Stel je bijvoorbeeld een norm omdat je mensen wilt uitdagen zichzelf te verbeteren? Bedenk dan wat andere motivatoren zijn, behalve een extern oordeel, op basis waarvan mensen leren en beter worden in dat wat ze doen.

In het vervolg van deze blog vind je in aansluiting op elke strategie een aantal praktische handvatten.

Strategie 1 - Geef waarderende feedback

Op het moment dat je niets kunt (of wilt) veranderen aan de gestelde norm en de manier waarop deze norm behaald wordt, dan is er nog steeds ruimte om er zo waarderend mogelijk mee om te gaan. Het is in dit geval vooral de kunst om er een leergericht proces van te maken. Op het moment dat mensen het resultaat van een bepaald proces niet als een vaststaand gegeven beschouwen, maar als groeiperspectief zien én vertrouwen hebben in hun eigen kunnen, dan is de kans groot dat een norm juist het leerproces ondersteunt in plaats van in de weg zit.

Enkele praktische tips:

• Geef regelmatig (informatieve) complimenten als je iemand iets positiefs ziet doen in de richting van de gestelde norm. Complimenten versterken wat werkt en zijn daarmee een hele fijne manier om gedrag in een bepaalde richting te 'sturen'.
• Probeer tegenvallende resultaten te zien als een kans om te leren. Een mooi voorbeeld vind je in dit filmfragment waar een lerares een kind een 2+ voor een toets geeft (in plaats van een 18-), als de leerling 18 fout op 20 vragen heeft. Het lijkt een klein verschil, maar het is een hele andere boodschap.
• Spreek het vertrouwen uit dat het de ander in de toekomst gaat lukken om de gestelde norm te halen. Onderzoek laat zien dat mensen zich vaak gaan gedragen naar de verwachting die er van hen is. Hoe positiever deze verwachting, hoe groter het geloof in eigen kunnen, hoe hoger de motivatie om de eigen prestatie te verbeteren.

Strategie 2 - Meerdere wegen leiden naar Rome...

Als er niets te veranderen valt aan de gestelde norm (het wat staat dus vast), dan kan een tweede waarderende strategie zijn om juist wel veel vrijheid te bieden in de manier waarop mensen deze norm kunnen behalen (er is ruimte op het hoe). Werken aan een bepaald doel vanuit talent, expertise en interesse verhoogt het eigenaarschap en vertrouwen in eigen kunnen.

Enkele praktische tips:

• Maak duidelijke afspraken tijdens functionerings- en/of beoordelingsgesprekken over de verwachte output. Welke resultaten moeten behaald worden? Wat is goed functioneren? Hoe ziet dat er uit? Wanneer is het jaar een succes geweest? Wat is er dan in gang gezet, gedaan, verandert etc. Laat iemand vervolgens alle vrijheid om hier op eigen wijze aan te werken. Lees het boek 'Mijn baas kiest voor mijn talent' van Luk Dewulf en Peter Beschuyt als je hier meer over wilt weten.
• Probeer zo veel mogelijk te differentiëren. In het onderwijs is differentiëren de manier om aan deze tweede strategie recht te doen. Geef de leerling meer autonomie. Laat ze bijvoorbeeld kiezen of ze door middel van klassikale instructie, zelfstandig werken of samenwerken richting de toets willen werken.

Strategie 3 - Stel samen de norm vast

Lang niet altijd zit je met een extern opgelegde norm waar niets aan valt te veranderen. Veel vaker is er wel degelijk ruimte om samen na te denken over de norm. Het voordeel hiervan is dat de 'nieuwe' norm daarmee veel meer betekenis krijgt voor alle betrokkenen en dat mensen daardoor sneller geneigd zullen zijn om hun uiterste best te doen om de norm te behalen.

Enkele praktische tips:

• In de context van de gesprekkencyclus bijvoorbeeld zouden we veel meer ruimte kunnen creëren om het met elkaar te hebben over wat goed werk is, terwijl het nu toch nog vaak een kleine groep leidinggevenden en/of beleidsmedewerkers zijn die vaststellen wat goed presteren is. Terwijl juist het samen voeren van gesprekken over waar je met elkaar naartoe wilt en hoe ieder daar een bijdrage aan kan leveren, hele boeiende gesprekken oplevert.
• Een andere praktische invulling van deze strategie is om leerlingen of professionals elkaar te laten 'beoordelen', in plaats van dit alleen door een docent, leidinggevende of objectieve externe te laten doen. Mooie voorbeelden hiervan zijn een waarderende 360 graden feedback, waar collega's elkaar complimenten geven en meedenken over waar nog ontwikkelruimte zit. En een vorm van Waarderend Auditeren, waar niet een inspectie een oordeel velt, maar juist collega-organisaties als een 'kritische vriend' meekijken en een waarderende spiegel voorhouden.
• In dit filmfragment laat Benjamin Saunders zien waarom hij al zijn leerlingen een A geeft aan het begin van het jaar en hoe dit de relatie die hij met de leerling heeft transformeert. Hij noemt dit 'The art of possibility'. Waar de norm niet een verwachting is waar je aan moet voldoen, maar veel meer een aantrekkelijk doel waar je naartoe kunt groeien.

Strategie 4 - Laat de beoordeling los

Soms zitten we echt vast aan een boordeling, met een extern gestelde norm. Als we scholen bijvoorbeeld onderling willen vergelijken op het niveau van het onderwijs, dan moet het op voorhand vaststaan waar je op iedere school naar kijkt en hoe je dat wat je ziet beoordeelt. Als het je echter niet gaat om het onderling vergelijken van personen of systemen, of niet alleen daarom gaat, dan zijn er vaak ook andere manieren om hetzelfde doel te bereiken. Werk je bijvoorbeeld met cijfers, omdat je hoopt dat dit leerlingen motiveert om hun best te doen voor je vak, dan is het de moeite waard om stil te staan bij andere motivatoren (die misschien wel duurzamer zijn) om leerlingen uit te dagen te leren en het beste uit zichzelf te halen. Bijvoorbeeld door het vak echt leuk te maken en te verbinden aan zaken die voor de leerling van belang zijn.

Deze blog is geschreven door Eefje Teeuwisse