#1 Waarderend Auditeren

Veel besturen kiezen tegenwoordig voor collegiale visitatie: docenten en schoolleiders van samenwerkende scholen visiteren elkaar. Waar een inspectiebezoek een overwegend toetsend karakter heeft, kan een onderling bezoek juist een meer lerend karakter krijgen. Een waarderende onderzoeksaanpak maakt dit mogelijk. De afgelopen maanden hebben we met verschillende scholengroepen meegedacht over hoe het waarderend perspectief juist in de context van collegiale visitatie een plek kan krijgen. De belangrijkste inzichten delen we in deze blog.

Van sturen en controleren naar voeden en volgen

Mensen komen simpel gezegd op twee manieren in beweging: als ze iets echt moeten of als ze iets willen. De strategie van het moeten ‘werkt’ alleen als je in de positie bent om eisen te stellen aan de ander. Als er sprake is van een verhouding waarin de ene partij meer te zeggen heeft dan de andere partij over de ontwikkelrichting én consequenties kan verbinden aan het wel of niet halen van bepaalde doelstellingen. Zoals het oordeel van de inspectie. Bij een collegiaal bezoek is dit, naast het feit dat je over het algemeen weinig te eisen hebt van elkaar, ook zeker niet de dynamiek waar je naar op zoek bent. Het is juist de kunst om er zo’n waardevol en leerzaam proces van te maken dat de school zin krijgt om aan de slag te gaan met de ontwikkelkansen die er uit het bezoek naar voren komen.

Door de volgende vijf principes in de praktijk te brengen wordt een visitatie leuk en leerzaam...

Waardeer wat is

Als je uitgenodigd wordt om mee te denken over het leerproces van een ander school, dan is de kans groot dat je snel ziet wat er allemaal beter, slimmer of anders kan. Terwijl stilstaan bij hoe het nu gaat en wat daarin al heel goed werkt, net zo belangrijk is. Wat zien jullie op een school wat jullie waarderen? Welke stappen zijn er de afgelopen jaren gezet? Waar mag de school trots op zijn? Waarderen gaat overigens niet alleen over het benoemen van het positieve. Het gaat ook over het waardevrij bespreekbaar maken van lastige zaken en uitdagingen die er liggen voor de school. Deel je observaties dan ook zonder er zelf een oordeel aan te geven.

Versterk wat werkt

Vaak vinden we de dingen die goed gaan heel vanzelfsprekend, waardoor we er weinig van leren. Terwijl juist in het ophalen, delen en uitdiepen van succeservaringen meer en betere aanknopingspunten te vinden zijn die ondersteunend werken aan de schoolontwikkeling. Ga dan ook actief op zoek naar concrete succeservaringen en probeer met je gesprekspartners scherp te krijgen wat er juist op dit soort momenten goed werkt.

Ook als iets nog niet goed loopt is deze weg te bewandelen. Door je gesprekspartners te bevragen op de positieve uitzondering (Wanneer lukt het wel? Of gaat het in ieder geval minder slecht? En wat is daar anders?) laat je de ander zien dat de oplossing voor een lastig vraagstuk al voor een deel besloten ligt in het systeem. Dat geeft vertrouwen. Het is de kunst om dit soort positieve uitzonderingen uit te bouwen.

Ga het proces in met een open en onderzoekende houding

Op het moment dat je zelf niet (snel) met een oordeel komt, voorkom je dat mensen in de verdediging schieten. Door veel open vragen te stellen zet je de ander aan het werk en biedt je de gesprekspartners de kans om te reflecteren op de eigen situatie en daar lessen uit te halen.

Een krachtige visitatie vraagt overigens niet alleen van de commissie een open en onderzoekende houding. Voor het laten slagen van een bezoek is het belangrijk dat de bezochte school echt nieuwsgierig is naar wat er uit de visitatie naar voren komt. Het helpt daarbij om de school die bezocht wordt zelf een aantal onderzoeksvragen te laten formuleren die richtinggevend zijn aan het bezoek. Een voorbeeld van een waarderende onderzoeksvraag is bijvoorbeeld: ‘Waar ziet de commissie mogelijkheden om ons pedagogische klimaat nog verder te versterken?’ Beperk je als commissie tijdens het bezoek vervolgens ook zo veel mogelijk tot het beantwoorden van de onderzoeksvragen. Zo blijft de school eigenaar van zijn eigen leerproces. Wanneer je zelf nog allerlei andere aandachtspunten in de school ziet, probeer dan te blijven bij het adagium: “Gras groeit niet harder door er aan te trekken”.

Zet in op de relatie

De visitatie wordt krachtig op het moment dat het lukt om vanuit een gelijkwaardige relatie met elkaar te werken en de relatie zelf ook aandacht krijgt. De kwaliteit van het gesprek speelt hier een belangrijke rol in. Wat wij een mooie gedachte vinden is dat ieder gesprek over een onderwerp een duwtje in de goede richting kan zijn: “Change happens one conversation at a time”. Dit is een manier van kijken naar leren, ontwikkelen en veranderen die veel minder ontwerpgericht is, maar juist ontwikkelgericht. Kleine dingen kunnen de kwaliteit van het gesprek enorm ten goede komen. Zoals de manier waarop je zit (liever niet als de visitatiecommissie aan de ene kant van de tafel en het schoolteam aan de andere kant van de tafel) en het soort vragen dat je stelt (probeer toetsende of maatgevende vragen bijvoorbeeld zo veel mogelijk te voorkomen).

Het proces levert uiteindelijk meer energie op dan dat het kost

Hoewel we van alle commissies waar we mee werken terugkrijgen dat een visitatie een intensief proces is, omdat je je even helemaal inleeft in het vraagstuk van de ander en daar recht aan probeert te doen in een zeer korte tijd, is het vaak ook een ontzettend leuk en leerzaam proces. Een waarderende aanpak maakt dat de bezochte school op een positieve manier terug kan kijken op de visitatie en vaak mooie handvatten heeft gekregen om juist dat te versterken wat nu al goed werkt.

Hoe breng je deze principes in de praktijk?

De komende weken zullen we alle vijf de principes in een korte blogreeks in meer detail uitwerken en concrete suggesties doen hoe je hier zowel in de voorbereiding op, als tijdens het bezoek en bij de terugkoppeling een concrete invulling aan kunt geven.

Deze blog is geschreven door Eefje Teeuwisse