Toetsen om van te leren – naar een bredere aanpak in de school

De afgelopen jaren hebben we meerdere scholen ondersteund in het ontwikkelen van een toetspraktijk die het leerproces van leerlingen ondersteunt en hun motivatie ten goede komt. Op deze scholen ervaren docenten dat veel leerlingen van toets naar toets leren, de stof niet volledig leren beheersen en stress ervaren. Ook brengt de hoeveelheid toetsen een hoge werkdruk voor docenten met zich mee. Op iedere school is een groep docenten gaan experimenteren met formatief evalueren en gevarieerder toetsen om leerlingen feedback en daarmee meer inzicht te geven in hun leerproces. De ervaringen met deze aanpakken vormen een belangrijk vliegwiel om veranderingen in de wijze van toetsen in de school aan te zwengelen.

Belang van een schoolbrede aanpak

Meer formatief werken is niet meteen eenvoudig. Want hoewel de experimenten in de eigen klas goed uitpakten, liepen de docenten vaak tegen de grenzen aan van wat zij binnen hun vak of jaarlaag konden veranderen. Als een groot deel van het schoolsysteem op de gangbare manier doorgaat, zullen leerlingen zich over het algemeen blijven gedragen naar wat in dat systeem het meeste loont. Leerlingen geven bijvoorbeeld voorrang aan vakken waar zeer frequent wordt getoetst met cijfers, wat ten koste gaat van de vakken waar zij op ook andere manieren kunnen laten zien dat zij de stof beheersen. Van deze cijfers hangt immers veel af, bijvoorbeeld hun overgang naar het volgende jaar.

Na een periode van uitproberen en ervaring opdoen, komt er een moment dat een gezamenlijke aanpak in de jaarlagen, bouwen of de hele school nodig is.

Als de school daadwerkelijk ambities heeft om meer formatief te toetsen, dan is het nodig hierover met elkaar in gesprek te gaan en gezamenlijke afspraken te maken.

In gesprek over een nieuw toetsbeleid

We merken dat die gesprekken al gauw gaan over concrete, praktische zaken, zoals het aantal toetsweken en een maximum aantal toetsen in een reguliere week. Niet onbelangrijk, maar onze ervaring is dat het gesprek verder moet gaan dan dat. Formatief werken vraagt meer nog om een cultuurverandering dan een structuurverandering. Het beleid wijzigen heeft alleen effect, wanneer de cultuur ook verandert. Leg daarom de nadruk op het ontwikkelen van de bereidheid en bekwaamheid van docenten om formatief te evalueren. Ga eerst uitvoering in gesprek over vragen als:

• Wat vinden we belangrijk om onze leerlingen mee te geven op onze school?

• Wat is voor ons een krachtig leerproces en hoe kan de wijze waarop we toetsen hier ondersteunend aan zijn?

• Wat betekent de hoeveelheid toetsen per jaar per jaarlaag voor de prestatiedruk van leerlingen en nakijk/werkdruk voor onszelf?

• Waar doen we al goede ervaringen op, en wat kunnen we daarvan leren?

• Wat hebben we nodig om ons te bekwamen in formatief evalueren?

Stap voor stap

Het Willem Lodewijk Gymnasium uit Groningen is al een aantal jaren bezig met veranderingen in hun toetspraktijk. In dit proces is veel aandacht voor gesprekken tussen docenten, met leerlingen en met ouders over het doel van toetsing en de vormen van toetsing. Rector Everdine van der Velden:

“De ambitie is dat alle vakken zes toetsen in het jaar geven, verspreid over drie toetsperioden, voor alle jaarlagen. Die kant willen we op, maar het is nu nog geen verplichting. We hebben gevraagd welke secties al mee kunnen doen, en met de overige secties hebben we afspraken op maat gemaakt. Onze focus ligt op ons verder bekwamen in formatief evalueren, gecombineerd met doelgericht lesgeven, en daar nemen we regelmatig de tijd voor op studiedagen. Met ouders en leerlingen gaan we hierover ook regelmatig in gesprek. We merken dat onze leerlingen steeds serieuzer omgaan met diagnostische momenten en met het nadenken over hun leerproces, al is het voor hen ook echt nog wennen dat de focus van cijfers er langzamerhand uitgaat.”

Zelf aan de slag

Ben jij bezig met formatief evalueren of werkt je school aan een nieuw toetsbeleid? Zorg dat je samen met collega’s optrekt, door samen nieuwe aanpakken uit te proberen en hierop reflecteren. Zo kun je met en van elkaar leren. Voer het gesprek over toetsing met alle betrokkenen, en kijk wat al mogelijk is op school. Van daaruit wordt het steeds makkelijker om tot breedgedragen keuzes te komen voor de hele school.

Er is veel materiaal beschikbaar om je verder te bekwamen in formatief werken. De SLO en het leernetwerk formatief evalueren hebben een toolkit met onder andere een kaartspel ontwikkeld om het gesprek over toetsing te faciliteren. Een school ontwikkelde zelf een gespreksinstrument. En minstens zo interessant is om ook met leerlingen in gesprek te gaan over hoe zij school beleven. Het spel ‘We own the school’ is hier behulpzaam bij.

Allerlei artikelen, video’s en materialen verzamelen we op: www.takeastep.nl/motivatie-toetsing